נובמבר 2024, חשוון, תשפ"ה
|
|
|
|
| יחד ננצח? הקשר בין תחושת מסוגלות משותפת ותהליכי שיפור בית ספריים |
כאשר אנשי חינוך מאמינים ביכולתם המשותפת להשפיע על הישגי התלמידים, רמת ההישגים שלהם אכן משתפרת משמעותית. ולא רק זאת - תחושת מסוגלות משותפת בקרב צוותי הוראה היא גורם מנבא חזק יותר להישגי התלמידים מאשר המעמד החברתי או הכלכלי ממנו הם מגיעים.
תופעה זו של קשר הקיים בין ביטחונה של קבוצה ביכולותיה לבין הישגיה בפועל אוששה במחקרים רבים וביחס לצוותים מסוגים שונים, ביניהם: התארגנויות קהילתיות, צוותים בחברות עסקיות וגם בקרב צוותי הוראה.
Goddard et al. (2000)
|
כיצד משפיעה תחושת מסוגלות משותפת בקרב צוותי הוראה העובדים עם תלמידים מרקע של עוני והדרה?
חקרנו לעומק מהי חשיבותה של תחושת המסוגלות המשותפת וכיצד ניתן לפתח אותה. תהליך הלמידה הוליד ארבעה תוצרים:
- תחושת מסוגלות משותפת - מה זה ולמה זה חשוב לנו? המסמך עוסק בחשיבות של תחושת מסוגלות משותפת בקרב צוותי ההוראה ומציע דרכים בהן המנהיגות הבית ספרית יכולה לטפח ולקדם תחושה זו.
- שאלון שפויתחנו במיזם מישרים למדידת תחושת המסוגלות המשותפת של הצוות.
- מה הקשר? מהדקים את מודל הפעולה לשיפור בתי הספר: מה בין תחושת מסוגלות משותפת ומדדי הערכה אחרים במיזם? מסמך זה חושף מתאמים חזקים שנמצאו בין המדדים ובוחן את משמעותם.
- מסוגלות משותפת מזווית המנהלת: שתי מנהלות מנוסות, בוגרות המיזם, משתפות במסע לטיפוח תחושת מסוגלות משותפת בקרב צוותיהן.
אנו מקווים שתוצרים אלו יסייעו לכם בתהליכי הפיתוח של תחושת מסוגלות משותפת בצוותים שלכם. נשמח לשמוע כיצד השתמשתם בחומרים ולקבל משוב.
|
תחושת מסוגלות משותפת - מה זה ולמה זה חשוב לנו?
כאשר יש לאנשי חינוך תחושת מסוגלות משותפת גבוהה הם אינם נרתעים מאתגרים, הם מוכנים לצאת מאזור הנוחות, לתמוך זה בזה ולפעול ללא לאות לטובת תלמידיהם. מנגד, כשאמונה זו מתערערת אנשי החינוך ינמיכו ציפיות, ימנעו מנטילת סיכונים ויסתפקו בסטטוס קוו.
למנהלת בית הספר ולצוות המנהיגות תפקיד מכריע בפיתוח של תחושת המסוגלות המשותפת של המורים. הם יכולים לעשות זאת באמצעות עיצוב חזון ויעדים משותפים עם הצוות, הדגשת הקשר הישיר בין מעשי המורים להצלחת התלמידים, יצירת רשת ידע ומשאבים משותפת, טיפוח אמון בין המורים והובלה אישית המדגימה שיתוף פעולה וכבוד הדדי.
|
|
|
|
|
שאלון להערכת תחושת מסוגלות משותפת
מיזם מישרים מעריך את תחושת המסוגלות המשותפת של הצוותים באמצעות שאלוני דיווח עצמי המועברים לכלל הצוות אחת לשנה.
השאלון כולל היגדים העוסקים בארבעה תחומים:
- באיזו מידה הצוות מרגיש שיש לו מטרות ויעדים משותפים?
- באיזו מידה הצוות מאמין כי התהליכים הצוותיים תורמים לעבודתו ותומכים בה?
- באיזו מידה הצוות מאמין במיומנויות הלמידה ובתהליכי הלמידה שלו?
- באיזו מידה התפיסות והעמדות של הצוות החינוכי מבטאות אמונה ביכולת של הצוות להשתנות ולהגיע להישגים גבוהים?
עבור כל בית ספר מופק ציון לכל אחד מארבעת התחומים וכן ציון כללי של "תחושת מסוגלות משותפת".
|
מוזמנים לצפות בסרטון קצר אודות מיזם מישרים. הסרטון נוצר עבור אתר האינטרנט של המיזם שיעלה בקרוב לאוויר. אנו מקווים שהצלחנו להעביר את חשיבות האתגר ואת גודל המחויבות וההשקעה של כל השותפים. תודה רבה לכל מי שלקחו חלק.
|
|
| |
|
|
מה הקשר? מהדקים את מודל הפעולה לשיפור בתי הספר
בעולם העשייה החינוכית קשה לקבוע איזה מהפעולות שלנו מייצרת את השינוי המשמעותי ביותר. בחינה של הפעולות השונות שנעשות בבתי הספר באמצעות נתונים, יכולה ללמד אותנו על האפקטיביות של התערבויות חינוכיות שונות.
לאורך שנות המיזם פיתחנו כלי הערכה ומדדים שמאפשרים לנו לעקוב אחר מגוון היבטים בעשייה הבית ספרית. ניתוח רב־שנתי של הנתונים מגלה מתאמים חזקים מאוד (!) בין שניים מהמדדים ובין המדד של תחושת מסוגלות משותפת:
- מעורבות המנהלת בפדגוגיה (r=o.86): ככל שהמנהלת מעורבת יותר בפדגוגיה תחושת המסוגלות המשותפת בצוות עולה.
- סדירויות צוותיות (r=0.84): ככל ששיעור הסדירויות הצוותיות גבוה יותר תחושת המסוגלות המשותפת מתחזקת.
מתאמים אלו מלמדים אותנו אילו תפיסות ופרקטיקות כדאי לקדם בבתי הספר על מנת לחזק את תחושת המסוגלות הצוותית.
|
מסוגלות משותפת מזווית המנהלת
שוחחנו עם שתי מנהלות מישרים בדימוס על בניה וקידום של תחושת מסוגלות משותפת בצוות בית הספר - כרמית אביזמר – ניהלה את בית ספר שז"ר בעכו ומרסל זהר – ניהלה את בית ספר טבנקין בבת ים.
כרמית הבינה שסמכויות רבות מדי בבית הספר נמצאות בתחום אחריותה ושנוצר מעגל קסמים בו היא מתקשה להעביר אחריות לצוות שלה ומנגד, הצוות לא מאמין ביכולות שלו. מרסל הבינה שכדי להוביל שינויים עמוקים ומשמעותיים היא צריכה לבנות צוות שיעשה איתה את השינוי.
מכאן כל אחת מספרת על הפעולות בהן נקטה וכן על האתגרים בפיתוח תחושת המסוגלות המשותפת - יצירת סדירויות ללמידת עמיתים, הדגשת האחריות המשותפת להישגי התלמידים, מנטורינג למורות, פרקטיקות לשיתוף בהצלחות ובקשיים תוך יצירת אקלים של אמון ופתיחות והדגשת הקשר בין העבודה של המורים לבין הישגי התלמידים.
|
| אודיה לוין סוסנה, מפתחת ידע במשרים, ממליצה לנו לצפות בהרצאת TED של פרופ' ג'ון האטי: מדוע רוב המורים ובתי הספר שלנו כל כך 'מצליחים'? |
פרופ' ג'ון האטי, שהמשיג במחקריו את המונח מסוגלות משותפת, מתייחס בהרצאה זו לשאלה אחרת וחשובה לא פחות: שאלת מקצועיות המורים.
|
|
|
|
|
פרופ' האטי פותח ומראה כיצד הוכיח במחקריו כי קשה לקבוע מה משפיע לטובה על תהליך הלמידה של התלמיד. יחד עם זאת ניתן לקבוע באופן כמעט מוחלט מה אינו משפיע על התלמיד לחיוב. שאלת מידת ההשפעה של המורה על התלמיד, אומר האטי, חייבת להתקיים אצל המורה, אם הוא רוצה ללמד את התלמיד כיצד ללמוד, ולאפשר לו חווית למידה שתמשיך להתקיים גם לאחר שהמורה יסיים ללמדו.
שאלה זו צריכה להעסיק את המורה משתי סיבות עיקריות:
- כיצד ניתן ליצור סביבה חינוכית שתשפיע באופן מיטבי על התלמיד, באמצעות קביעת רמות מקצועיות למורה שמתאימות להתקדמות בשלבי הלמידה של התלמיד?
- כשם שבכל מקצוע קיים סולם מקצועיות בעל רף תחתון ועליון, כך גם עלינו לשאוף שיתקיים במקצוע ההוראה סולם מקצועיות ובכך לאפשר למורים אופק התפתחות מקצועי. על מדדי הסולם לבחון את ההשפעה של המורה על התלמיד, ולשם כך יש לפתח מדדים הבודקים מהי השפעה חיובית של מורה על תלמיד.
מהי השפעה חיובית של מורה על תלמיד לדעתך?
|
תמונות ממגוון אירועי הלמידה שקיימנו בחודשים האחרונים:
|
|
|
|
| معا سننتصر؟ العلاقة بين الشعور المشترك بالكفاءة
وسيرورات التحسين المدرسية |
عندما يؤمن المربّون بقدرتهم المشترَكة على التأثير في إنجازات التلاميذ، يتحسّن مستوى إنجازاتهم بشكل ملحوظ. وليس ذلك فحسب، فالشعور بالكفاءة المشترَكة بين أفراد الهيئات التدريسيّة هو مُؤشِّر يُنبئ يإنجازات التلاميذ أكثر من المكانة الاجتماعيّة أو الاقتصاديّة التي ينحدرون منها.
هذه الظاهرة – العلاقة القائمة بين ثقة المجموعة بقدراتها وبين إنجازاتها الفعليّة – تمّ تأكيدها في دراسات عديدة وبالنسبة لطواقم من أنواع مختلفة، بينها: التنظيمات الجماهيريّة، الطواقم في الشركات المهنيّة، وكذلك بين طواقم التدريس.
Goddard et al. (2000)
|
كيف يؤثّر الشعور بالكفاءة المشترَكة بين طواقم التدريس التي تعمل مع تلاميذ ينحدرون من خلفيّات فقر وإقصاء؟
شغلَنا هذا السؤال منذ انطلق مشروع "ميشاريم". وقد درسنا بعُمق أهميّة الشعور بالكفاءة المشترَكة وكيف يمكن تطويره.
ولّدت عملية التعلّم 4 نواتج:
- الشعور بالكفاءة المشترَكة – ما هي ولِمَ هي مهمّة بالنسبة لنا؟ يُعنى المستنَد بأهميّة الشعور بالكفاءة المشترَكة بين طواقم التدريس ويقترح طُرقًا يمكن فيها للقيادة المدرسيّة أن تنمّي هذا الشعور وتعزّزه.
- استمارة طُوّرت في المشروع لقياس الشعور بالكفاءة المُشترَكة للطاقم.
- ما العلاقة؟ نُوثِّق نموذج العمل لتحسين المدرسة – ما العلاقة بين الشعور بالكفاءة المشترَكة ومؤشّرات التقييم الأخرى في المشروع؟ يكشف هذا المستنَدُ وجود ارتباطاتٍ قويّة بين المقاييس ويفحص معناها.
- الكفاءة المشترَكة من منظور المُديرة – مُديرتان خبيرتان، خرّيجتان من المشروع، تُشاركان في رحلة لتعزيز الشعور بالكفاءة المشترَكة لدى طاقمَيهما. وهما تشاطران طرق العمل، النجاحات، والتحدّيات، وتتحدّثان عن الاستنتاجات.
نأمل أن تساعدكم هذه النواتج على ترويج الشعور بالكفاءة المشترَكة بين الطواقم في المدارس. يسرّنا أن نسمع كيف استخدمتم الموادّ ونحصل منكم على تغذية مرتدّة.
طاقم ميشاريم |
الشعور بالكفاءة المشترَكة – ما هي ولِمَ هي مهمّة بالنسبة لنا؟
عندما يكون لدى المربّين شعور مرتفع بالكفاءة المشترَكة، لا يخشَون التحدّيات، بل يكونون مستعدّين للخروج من منطقة الراحة، دعم واحدهم الآخر، والعمل لصالح التلاميذ دون كلل أو ملل. بالمقابل، عندما تتزعزع هذه الثقة، يخفض المربّون توقّعاتهم، يتجنّبون المُخاطَرة، ويكتفون بالوضع الراهن.
لمُديرة المدرسة وطاقم القيادة دَور حاسم في تطوير الشعور بالكفاءة المُشترَكة لدى المدرّسين. ويمكنهم فِعل ذلك عبر صياغة رؤيا وأهداف مشترَكة مع الطاقم، التشديد على العلاقة المباشرة بين أعمال المدرّسين ونجاح التلاميذ، إنشاء شبكة معلومات وموارد مُشترَكة، تعزيز الثقة بين المدرّسين، والقيادة الشخصيّة التي تمثّل التعاون والاحترام المتبادل.
|
استمارة لتقييم الشعور بالكفاءة المُشترَكة
يُقيّم مشروع "ميشاريم" الشعور بالكفاءة المُشترَكة لدى الطواقم عبر استمارات إبلاغ ذاتيّ تُمَرَّر على كامل الطاقم مرّة في السنة.
تتضمّن الاستمارة مقولات تُعنى بأربعة مجالات:
- إلى أيّ حدّ يشعر الطاقم أنّ لديه أهدافًا وغايات مشتركة؟
- إلى أيّ حدّ يؤمن الطاقم أنّ الإجراءات داخل الطاقم تساهم في عمله وتدعمه؟
- إلى أيّ حدّ يؤمن الطاقم بمهارات التعلُّم وعمليّات التعلُّم لديه؟
- إلى أيّ حدّ تعبّر مفاهيم الطاقم التربويّ ومواقفه عن الإيمان بقدرة الطاقم على التغيُّر وبلوغ إنجازات كبيرة؟
لكلّ مدرسة تصدُر علامة لكلّ واحد من المجالات الأربعة، وكذلك علامة إجماليّة لـ "الشعور بالكفاءة المُشترَكة". |
ندعوكم أن تشاهدوا مقطع فيديو قصيرًا حول مشروع ميشاريم. أُنشئ الفيديو من أجل موقع المشروع على الإنترنت الذي سيُطلَق قريبًا. نأمل أن نكون قد نجحنا في توضيح أهميّة التحدّي وحجم الالتزام والاستثمار لدى جميع الشركاء. شُكرًا جزيلًا لكلّ من شارَك. |
|
| |
|
|
ما العلاقة؟ نُوَطِّد نموذج العمل لتحسين المدرسة
في عالَم العمل التربويّ، يصعب تحديد أيّة خطوة نقوم بها تُحدث التغيير الأهمّ. يمكن لدراسة الخطوات المختلفة التي تتمّ في المدرسة عبر بيانات أن تُخبرنا بنجاعة التدخّلات التربويّة المختلفة.
خلال سنوات المشروع، طوّرنا أدوات تقييم ومؤشّرات تتيح لنا أن نتابع الجوانب المختلفة في العمل المدرسيّ. يكشف التحليل المتعدّد السنوات للبيانات وجود ارتباطات قويّة جدًّا (!) بين اثنَين من المؤشّرات وبين مؤشّر الشعور بالكفاءة المُشترَكة:
- مُشارَكة المديرة في البيداغوجيا/ نهج التدريس (r=o.86): كلّما كانت المُديرة مُشارِكة أكثر في البيداغوجيا ارتفع الشعور بالكفاءة المُشترَكة.
- الخطوات المنتظمة في الطاقم (r=0.84): كلّما كانت نسبة الخطوات المنتظمة لدى الطاقم أعلى تعزَّز الشعور بالكفاءة.
تُخبرنا هذه الارتباطات أية مفاهيم ومُمارَسات يجدُر ترويجها في المدارس من أجل تعزيز الشعور بالكفاءة لدى الطاقم.
|
الكفاءة المشترَكة من منظور المُديرة
تحدّثنا مع مُديرتَين متقاعدتَين من ميشاريم عن بناء الشعور بالكفاءة المشترَكة لدى طاقم المدرسة وتعزيزه: كرميت أفيزيمر، التي أدارت مدرسة شزار في عكّا، ومارسيل زهر، التي أدارت مدرسة تبنكين في بات يام.
أدركت كرميت أنّ صلاحيّات كثيرة جدًّا في المدرسة موجودة ضمن نطاق مسؤوليّتها وأنّها وجدت نفسها في ما يشبه حلقة سحريّة، بحيث تستصعب فيها تفويض الصلاحيّات إلى طاقمها. من جهة أخرى، لا يؤمن الطاقم بقدراته. أمّا مارسيل فأدركت أنّه من أجل قيادة تغييرات عميقة ومهمّة، عليها أن تبني طاقمًا يُحدِث التغيير معها.
بالتالي، تُخبر كلّ واحدة عن الخطوات التي قامت بها وكذلك عن التحدّيات في تطوير الشعور بالكفاءة لدى الطاقم – إنشاء خطوات منتظمة للتعلُّم بين الزملاء، التشديد على المسؤوليّة المشترَكة عن إنجازات التلاميذ، الإرشاد (mentoring) للمعلّمات، مُمارَسات للشراكة في النجاحات والصعوبات عبر إنشاء مناخ من الثقة والانفتاح، والتشديد على العلاقة بين عمل المعلّمين وبين إنجازات التلاميذ.
|
| توصينا أوديا ليفين سوسنة، مُطوِّرة معرفة في ميشاريم، بأن نشاهد مُحاضَرة TED للبروفسور جون هاتي: لمَ معظم معلّمينا ومدارسنا ناجحة إلى هذا الحدّ؟ |
في مُحاضَرته هذه، يتطرّق البروفسور هاتي، الذي جسّد في أبحاثه مفهوم الكفاءة المُشترَكة، إلى مسألة أخرى لا تقلّ أهميّة: مسألة مهنيّة المعلّمين. |
|
|
|
|
يفتتح البروفسور هاتي بإظهاره كيف أثبت في أبحاثه أنه يصعب تحديد ما يؤثّر إيجابًا في عمليّة تعلُّم التلميذ. مع ذلك، يمكن أن يُحَدَّد بشكل شبه مُطلَق ما لا يؤثّر إيجابًا في التلميذ. يقول هاتي إنّ مسألة مدى تأثير المعلّم على التلميذ يجب أن تكون حاضرة لدى المعلّم، إذا أراد أن يعلّم التلميذ كيف يدرُس ويُتيح له اختبار تعلُّم يجب أن يستمرّ حتّى بعد أن يُنهي المدرّس تدريسه.
يجب أن تشغل هذه المسألة المعلّم لسببَين رئيسيَّين:- كيف يمكن إنشاء بيئة تؤثّر بأفضل شكل على التلميذ، عبر تحديد مستويات مهنيّة للمعلّم تُناسب التقدُّم في مراحل التعلُّم لدى التلميذ؟
- كما أنّ هناك في كلّ موضوع مقياسَ مهنيّة ذا سقف أدنى وسقف أقصى، علينا أيضًا أن نسعى كي يتوافر في موضوع التدريس مقياسُ مهنيّة، ما يتيح للمعلّمين أفق تطوّر مهنيّ. على مؤشّرات المقياس أن تفحص تأثير المعلّم على التلميذ، لذا يجب تطوير مؤشّرات تفحص ما هو التأثير الإيجابيّ للمدرّس على التلميذ.
ما هو التأثير الإيجابيّ للمعلّم على التلميذ حسب رأيك؟ |
نتمنّى لكم مواصلة العمل المثمر، وإلى اللقاء في النشرة الإخباريّة الالكترونيّة القادمة! إذا واحهتك مشكلة في مشاهدة النشرة الإخبارية، نرجو الكتابة إلى البريد الالكتروني التالي للحصول على المساعدة [email protected] |
|
|
|
|
|
